5.Oświecenie

Ramy czasowe:

Oświecenie nurt kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na koniec XVII wieku do początku XIX wieku. W rozumieniu szerszym: epoka w dziejach kultury europejskiej między barokiem a romantyzmem.

Przedstawiciele:

Francois Marie Arouet (1694-1778) - Francuski pisarz, filozof, dramaturg i historyk, nazywany królem filozofów. Jako pisarz tworzył satyry, powieści, dramaty i listy. Przyczyn nietolerancji upatrywał w dogmatyzmie religijnym, braku wolności, prześladowaniach i niesprawiedliwości. Głosił potrzebę pozbycia się przesądów religijnych i przyjęcie religii rozumowej, której wymaga moralność. Wyśmiewał przywileje szlacheckie, opowiadał się za zniesieniem kary śmierci, piętnował nadużycia administracji, zwalczał cenzurę.

Adam Smith (1723 - 1790)- Szkocki myśliciel i ekonomista. Stworzył pierwszy naukowy system ekonomii politycznej, usystematyzował wiedzę na temat historii rozwoju przemysłu i handlu w Europie. Jego dokonania były podstawą do wyodrębnienia ekonomii jako osobnej dziedziny nauki. Pisał bardzo cenne opracowania na temat gospodarki rynkowej, kapitalizmu i liberalizmu.

Jean Jacques Rousseau (1712-1778)- Francuski pisarz, filozof i pedagog. Był prekursorem nowego myślenia, rewolucjonizmu i ojcem duchowym rewolucji francuskiej i republikanizmu. Stworzył koncepcję wychowania naturalnego. Cywilizację i postęp obciążył winą za istniejące zło, równocześnie rzucając hasła powrotu natury, swobodnego wzrostu i dojrzewania dziecka oraz ochrony tego rozwoju przed zgubnymi wpływami zewnętrznymi wychowania.

Literatura w Polsce:

Początek polskiej literatury oświeceniowej przypada na okres panowania Augusta III. Ówczesna Rzeczpospolita była poważnie osłabiona licznymi wojnami zewnętrznymi i wewnętrznymi, a przede wszystkim wewnętrzną anarchią, spowodowaną słabą władzą królewską oraz paraliżowaniem parlamentu przez liberum veto. Osłabione państwo znajdowało się w strefie wpływów rosnącej w potęgę Rosji. Nic też dziwnego że Oświecenie w Polsce rozwinęło się później niż na zachodzie Europy. Jednak długi okres pokoju za panowania króla Augusta spowodował stopniowy rozwój ruchu umysłowego.

Polscy przedstawiciele:

Ignacy Krasicki-  biskup warmiński od 1767, arcybiskup gnieźnieński od 1795, książę sambijski, hrabia Świętego Cesarstwa Rzymskiego, prezydent Trybunału Głównego Koronnego w Lublinie w 1765, poeta, prozaik i publicysta, kawaler maltański zaszczycony Krzyżem Devotionis.
Jeden z głównych przedstawicieli polskiego oświecenia. Nazywany „księciem poetów polskich”.

Adam Naruszewicz- polski jezuita, nadworny historyk i poeta, dramatopisarz i tłumacz, biskup smoleński w latach 1788-1790, biskup łucki w latach 1790-1796, sekretarz Rady Nieustającej w latach 1781-1786, pisarz wielki litewski w latach 1781-1788, senator. Ojciec polskiego klasycyzmu. Już za życia nazywano go „polskim Horacym” i spadkobiercą Jana Kochanowskiego

4.Barok

Przedstawiciele:

Annibale Carracci- włoski malarz, rysownik, grafik i freskant okresu wczesnego baroku, główny przedstawiciel szkoły bolońskiej, współzałożyciel Akademii Carraccich, twórca nowożytnej karykatury, brat Agostina Carracciego, kuzyn Ludovica Carracciego.
Lope de Vega- Dramatopisarz hiszpańskiego baroku, twórca lirycznego dramatu hiszpańskiego, w którym tragizm splatał się z komizmem, a realizm z fantastyką. Napisał około 2200 sztuk, z których zachowało się 500, w większości opartych na historii i legendach ludowych. Biorąc pod uwagę ilość napisanych przez niego dzieł, jest jednym z najbardziej płodnych autorów literatury światowej.
Johann Sebastian Bach - kompozytor i organista niemiecki epoki baroku, jeden z najwybitniejszych artystów w dziejach muzyki, kompozytor dworski.

Barok:

Barok– główny kierunek w kulturze europejskiej, którego trwanie datuje się od końca XVI wieku do XVIII wieku. Nieoficjalny styl Kościoła katolickiego czasów potrydenckich, stąd pojawiające się jeszcze w połowie XX wieku zamienne określenia: „sztuka jezuicka” czy „sztuka kontrreformacyjna". W odróżnieniu od humanizmu antropocentrycznego doby renesansu, barok reprezentował teocentryczny mistycyzm. W węższym znaczeniu, barok to jeden z nurtów literackich XVII wieku, koegzystujący z klasycyzmem i manieryzmem; od niego XX-wieczni badacze wyprowadzili jednak nazwę dla całej epoki. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i architektury.

Literatura:

Ogromne znaczenie w XVII wieku zyskała literatura hiszpańska, dla której czasy baroku stały się tzw. „Złotym Wiekiem”; bezpośrednim prekursorem pewnych tendencji nowej poezji Półwyspu Iberyjskiego był portugalski poeta Luís de Camões, autor sonetów miłosnych, w których przełamany został ideał humanistyczny („Wszystkiegom zaznał – i ciągle mnie spala żal owdowiały”). XVII wiek nie był czasem istnienia tylko jednej doktryny literackiej. W kulturze i sztuce europejskiego baroku wyróżnia się bowiem trzy współistniejące ze sobą prądy; jednym z nich jest „barok” rozumiany jako główny styl epoki, figurujący obok klasycyzmu i marinizmu.

Cechy literatury:

- najważniejsza jest forma, która ma zadziwiać i zaskakiwać
- odwołania do własnej fantazji i natchnienia
- stosowanie niezwykłych środków stylistycznych
- każdy utwór miał opierać się na koncepcie, koncept powinien zawierać elementy niespodzianki
- utwory powinny mieć charakter sensualny (odbierany poprzez zmysły)
- odbiorcę należy zaszokować

 Przedstawiciele baroku:

Józef Baka (1707-1780) – przez długie lata uważany za grafomana; jezuita, poeta piszący głównie o śmierci. Używał poetyki późnego baroku, choć chronologicznie pisał już w czasach saskich.

Jan III Sobieski (1629-1696) – listy króla do królowej Marysieńki to najsłynniejszy przykład epistolografii barkowej. Oprócz wyznań miłosnych król pisze też o zdarzeniach wojennych, co pozwala je traktować jako dokument historyczny.

Wespazjan Kochowski (1633-1700) – poeta, sarmata tęskniący za ziemiańskim życiem i harmonią. Zbiór jego wierszy to Niepróżnujące próżnowanie, a zbiór psalmów jego autorstwa nosi tytuł Psalmodia polska. Uważał, że Polacy są narodem wybranym przez Boga do wyższych celów – do tej tematyki powrócą romantycy.
 
Jan Andrzej Morsztyn (1621-1693) – twórca poezji dworskiej, marinista. Mówiono, że błahą treść ubiera w wyszukaną formę. Posługiwał się zaskakującymi porównaniami, powtórzeniami, wyliczeniami. Tłumaczył także tragedie francuskie Pierre’a Corneille’a

 

3.Renesans

PRZEDSTAWICIELE:

Leonardo da Vinci ur. 15 kwietnia 1452 w Anchiano, zm. 2 maja 1519 w Clos Lucé Urodził się i wychował niedaleko Vinci, będąc nieślubnym synem notariusza ser Piera da Vinci i chłopki Cateriny. W rozumieniu współczesnym nie miał nazwiska, człon „da Vinci” oznacza bowiem „z miasta Vinci”. Jego pełne imię, nadane mu przy narodzinach, to „Leonardo di ser Piero da Vinci”, czyli „Leonardo, syn ser Piera z miasta Vinci”

Włoski renesansowy malarz, architekt, filozof, muzyk, pisarz, odkrywca, matematyk, mechanik, anatom, wynalazca, geolog, rzeźbiarz.

Leonardo często był opisywany jako archetyp „człowieka renesansu”, którego wydawałoby się niespożytej ciekawości dorównywała tylko siła jego kreatywności.To właśnie talent malarski przysporzył Leonardowi największej popularności. Dwie z jego prac, Mona Lisa i Ostatnia Wieczerza, zajmują czołowe miejsca na listach najsławniejszych, najczęściej imitowanych i wspominanych portretów i dzieł malarstwa. Do dzisiejszych czasów przetrwało najprawdopodobniej 15 jego obrazów.

Mona Lisa

                                                                                                 

Ostatnia wieczerza
 


Michał Anioł (Michelangelo) właściwie Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni ur. 6 marca 1475 w Caprese, zm.18 lutego 1564 roku w Rzymie. Autor m.in. fresków w Kaplicy Sykstyńskiej. Wśród rzeźb najbardziej znane są Pietà i Dawid

Jego działalność artystyczna jest związana z Bolonią (1494–1495), Florencją (1501–1505, 1517–1534) a przede wszystkim z Rzymem (1496–1501, 1505–1517, 1534–1564), gdzie twórczość artysty objęta została mecenatem papieskim. Wykształcony we florenckim warsztacie malarza Domenico Ghirlandaio, a w dziedzinie rzeźby w pracowni Bertolda di Giovanniego.

Polscy przedstawiciele renesansu:

- Jan Kochanowski - pisarz (fraszki,treny)
- Mikołaj Rej - pisał dzieła o narodzie
- Mikołaj Kopernik - astronom
- Andrzej Frycz Modrzewski - autor, pisarz