6. Romantyzm

Przedstawiciele:

Caspar David Friedrich- niemiecki malarz, uznawany za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli malarstwa romantycznego. Malował widoki zimowej lub jesiennej przyrody o cechach religijnych i symbolicznych.
Namalował między innymi:
- Dolmen w śniegu
- Krzyż w górach
- Lato

Walenty Wilhelm Wańkowicz herbu Lis– malarz, przedstawiciel klasycyzmu i romantyzmu, członek wileńskiej szkoły malarskiej.
Namalował między innymi:
- portret Marii Szymanowskiej
- portret Adama Mickiewicza na Judahu skale

Romantyzm:

Romantyzm– epoka w historii sztuki i historii literatury trwająca od lat 90 XVIII wieku do lat 40 XIX wieku. Romantyzm był ruchem ideowym, literackim i artystycznym, który rozwinął się początkowo w Europie i wyrażał się w poezji, malarstwie i muzyce. Powstał jako reakcja na zmiany społeczne i polityczne wywołane rewolucją przemysłową i rewolucją francuską z 1789 roku. Był formą buntu przeciwko ustalonym regułom społecznym, które rządziły społeczeństwami epoki Oświecenia – przeciw sztywnym zasadom życia arystokracji i mieszczaństwa, ustalonym regułom życia politycznego oraz przeciw naukowemu podejściu do natury i człowieka. Według romantyków świat dzielił się na to, co widzialne (materialne) i poznawalne zmysłowo oraz na to, co niewidzialne (duchowe) – dające się poznać jedynie za pomocą środków pozarozumowych, takich jak wiara i intuicja.

Literatura:
Sztandarową powieścią preromantyzmu jest dzieło Goethego z 1774 Cierpienia młodego Wertera. Powieść ta wyrażała w sposób niezwykle trafny „ducha epoki” i stanowiła wstęp do zbliżającego się przełomu w sztukach. Po jej publikacji Europa, a szczególnie Niemcy, zaznały fali samobójstw młodych ludzi na wzór postępowania bohatera Goethego. W literaturze niemieckiej symbolem tęsknoty był czarny kot. W literaturze brytyjskiej romantyzm wyrasta z mocno zarysowanego preromantyzmu, którego ważnym nurtem był gotycyzm. Pierwszym dziełem tego kierunku była powieść Horace Walpole'a The Castle of Otranto (Zamczysko w Otranto), zaś jego najbardziej znanym przykładem The Monk (Mnich) Matthew Gregory'ego Lewisa. Za prekursora romantyzmu uchodzi Szkot Robert Burns.

Twórcy romantyzmu:
-Wilhelm Heinrich Wackenroder
- August Wilhelm Schlegel
- William Wordsworth
- Robert Southey
- Adam Mickiewicz
- Juliusz Słowacki
- Józef Ignacy Kraszewski
 

5.Oświecenie

Ramy czasowe:

Oświecenie nurt kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na koniec XVII wieku do początku XIX wieku. W rozumieniu szerszym: epoka w dziejach kultury europejskiej między barokiem a romantyzmem.

Przedstawiciele:

Francois Marie Arouet (1694-1778) - Francuski pisarz, filozof, dramaturg i historyk, nazywany królem filozofów. Jako pisarz tworzył satyry, powieści, dramaty i listy. Przyczyn nietolerancji upatrywał w dogmatyzmie religijnym, braku wolności, prześladowaniach i niesprawiedliwości. Głosił potrzebę pozbycia się przesądów religijnych i przyjęcie religii rozumowej, której wymaga moralność. Wyśmiewał przywileje szlacheckie, opowiadał się za zniesieniem kary śmierci, piętnował nadużycia administracji, zwalczał cenzurę.

Adam Smith (1723 - 1790)- Szkocki myśliciel i ekonomista. Stworzył pierwszy naukowy system ekonomii politycznej, usystematyzował wiedzę na temat historii rozwoju przemysłu i handlu w Europie. Jego dokonania były podstawą do wyodrębnienia ekonomii jako osobnej dziedziny nauki. Pisał bardzo cenne opracowania na temat gospodarki rynkowej, kapitalizmu i liberalizmu.

Jean Jacques Rousseau (1712-1778)- Francuski pisarz, filozof i pedagog. Był prekursorem nowego myślenia, rewolucjonizmu i ojcem duchowym rewolucji francuskiej i republikanizmu. Stworzył koncepcję wychowania naturalnego. Cywilizację i postęp obciążył winą za istniejące zło, równocześnie rzucając hasła powrotu natury, swobodnego wzrostu i dojrzewania dziecka oraz ochrony tego rozwoju przed zgubnymi wpływami zewnętrznymi wychowania.

Literatura w Polsce:

Początek polskiej literatury oświeceniowej przypada na okres panowania Augusta III. Ówczesna Rzeczpospolita była poważnie osłabiona licznymi wojnami zewnętrznymi i wewnętrznymi, a przede wszystkim wewnętrzną anarchią, spowodowaną słabą władzą królewską oraz paraliżowaniem parlamentu przez liberum veto. Osłabione państwo znajdowało się w strefie wpływów rosnącej w potęgę Rosji. Nic też dziwnego że Oświecenie w Polsce rozwinęło się później niż na zachodzie Europy. Jednak długi okres pokoju za panowania króla Augusta spowodował stopniowy rozwój ruchu umysłowego.

Polscy przedstawiciele:

Ignacy Krasicki-  biskup warmiński od 1767, arcybiskup gnieźnieński od 1795, książę sambijski, hrabia Świętego Cesarstwa Rzymskiego, prezydent Trybunału Głównego Koronnego w Lublinie w 1765, poeta, prozaik i publicysta, kawaler maltański zaszczycony Krzyżem Devotionis.
Jeden z głównych przedstawicieli polskiego oświecenia. Nazywany „księciem poetów polskich”.

Adam Naruszewicz- polski jezuita, nadworny historyk i poeta, dramatopisarz i tłumacz, biskup smoleński w latach 1788-1790, biskup łucki w latach 1790-1796, sekretarz Rady Nieustającej w latach 1781-1786, pisarz wielki litewski w latach 1781-1788, senator. Ojciec polskiego klasycyzmu. Już za życia nazywano go „polskim Horacym” i spadkobiercą Jana Kochanowskiego

4.Barok

Przedstawiciele:

Annibale Carracci- włoski malarz, rysownik, grafik i freskant okresu wczesnego baroku, główny przedstawiciel szkoły bolońskiej, współzałożyciel Akademii Carraccich, twórca nowożytnej karykatury, brat Agostina Carracciego, kuzyn Ludovica Carracciego.
Lope de Vega- Dramatopisarz hiszpańskiego baroku, twórca lirycznego dramatu hiszpańskiego, w którym tragizm splatał się z komizmem, a realizm z fantastyką. Napisał około 2200 sztuk, z których zachowało się 500, w większości opartych na historii i legendach ludowych. Biorąc pod uwagę ilość napisanych przez niego dzieł, jest jednym z najbardziej płodnych autorów literatury światowej.
Johann Sebastian Bach - kompozytor i organista niemiecki epoki baroku, jeden z najwybitniejszych artystów w dziejach muzyki, kompozytor dworski.

Barok:

Barok– główny kierunek w kulturze europejskiej, którego trwanie datuje się od końca XVI wieku do XVIII wieku. Nieoficjalny styl Kościoła katolickiego czasów potrydenckich, stąd pojawiające się jeszcze w połowie XX wieku zamienne określenia: „sztuka jezuicka” czy „sztuka kontrreformacyjna". W odróżnieniu od humanizmu antropocentrycznego doby renesansu, barok reprezentował teocentryczny mistycyzm. W węższym znaczeniu, barok to jeden z nurtów literackich XVII wieku, koegzystujący z klasycyzmem i manieryzmem; od niego XX-wieczni badacze wyprowadzili jednak nazwę dla całej epoki. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i architektury.

Literatura:

Ogromne znaczenie w XVII wieku zyskała literatura hiszpańska, dla której czasy baroku stały się tzw. „Złotym Wiekiem”; bezpośrednim prekursorem pewnych tendencji nowej poezji Półwyspu Iberyjskiego był portugalski poeta Luís de Camões, autor sonetów miłosnych, w których przełamany został ideał humanistyczny („Wszystkiegom zaznał – i ciągle mnie spala żal owdowiały”). XVII wiek nie był czasem istnienia tylko jednej doktryny literackiej. W kulturze i sztuce europejskiego baroku wyróżnia się bowiem trzy współistniejące ze sobą prądy; jednym z nich jest „barok” rozumiany jako główny styl epoki, figurujący obok klasycyzmu i marinizmu.

Cechy literatury:

- najważniejsza jest forma, która ma zadziwiać i zaskakiwać
- odwołania do własnej fantazji i natchnienia
- stosowanie niezwykłych środków stylistycznych
- każdy utwór miał opierać się na koncepcie, koncept powinien zawierać elementy niespodzianki
- utwory powinny mieć charakter sensualny (odbierany poprzez zmysły)
- odbiorcę należy zaszokować

 Przedstawiciele baroku:

Józef Baka (1707-1780) – przez długie lata uważany za grafomana; jezuita, poeta piszący głównie o śmierci. Używał poetyki późnego baroku, choć chronologicznie pisał już w czasach saskich.

Jan III Sobieski (1629-1696) – listy króla do królowej Marysieńki to najsłynniejszy przykład epistolografii barkowej. Oprócz wyznań miłosnych król pisze też o zdarzeniach wojennych, co pozwala je traktować jako dokument historyczny.

Wespazjan Kochowski (1633-1700) – poeta, sarmata tęskniący za ziemiańskim życiem i harmonią. Zbiór jego wierszy to Niepróżnujące próżnowanie, a zbiór psalmów jego autorstwa nosi tytuł Psalmodia polska. Uważał, że Polacy są narodem wybranym przez Boga do wyższych celów – do tej tematyki powrócą romantycy.
 
Jan Andrzej Morsztyn (1621-1693) – twórca poezji dworskiej, marinista. Mówiono, że błahą treść ubiera w wyszukaną formę. Posługiwał się zaskakującymi porównaniami, powtórzeniami, wyliczeniami. Tłumaczył także tragedie francuskie Pierre’a Corneille’a

 

3.Renesans

PRZEDSTAWICIELE:

Leonardo da Vinci ur. 15 kwietnia 1452 w Anchiano, zm. 2 maja 1519 w Clos Lucé Urodził się i wychował niedaleko Vinci, będąc nieślubnym synem notariusza ser Piera da Vinci i chłopki Cateriny. W rozumieniu współczesnym nie miał nazwiska, człon „da Vinci” oznacza bowiem „z miasta Vinci”. Jego pełne imię, nadane mu przy narodzinach, to „Leonardo di ser Piero da Vinci”, czyli „Leonardo, syn ser Piera z miasta Vinci”

Włoski renesansowy malarz, architekt, filozof, muzyk, pisarz, odkrywca, matematyk, mechanik, anatom, wynalazca, geolog, rzeźbiarz.

Leonardo często był opisywany jako archetyp „człowieka renesansu”, którego wydawałoby się niespożytej ciekawości dorównywała tylko siła jego kreatywności.To właśnie talent malarski przysporzył Leonardowi największej popularności. Dwie z jego prac, Mona Lisa i Ostatnia Wieczerza, zajmują czołowe miejsca na listach najsławniejszych, najczęściej imitowanych i wspominanych portretów i dzieł malarstwa. Do dzisiejszych czasów przetrwało najprawdopodobniej 15 jego obrazów.

Mona Lisa

                                                                                                 

Ostatnia wieczerza
 


Michał Anioł (Michelangelo) właściwie Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni ur. 6 marca 1475 w Caprese, zm.18 lutego 1564 roku w Rzymie. Autor m.in. fresków w Kaplicy Sykstyńskiej. Wśród rzeźb najbardziej znane są Pietà i Dawid

Jego działalność artystyczna jest związana z Bolonią (1494–1495), Florencją (1501–1505, 1517–1534) a przede wszystkim z Rzymem (1496–1501, 1505–1517, 1534–1564), gdzie twórczość artysty objęta została mecenatem papieskim. Wykształcony we florenckim warsztacie malarza Domenico Ghirlandaio, a w dziedzinie rzeźby w pracowni Bertolda di Giovanniego.

Polscy przedstawiciele renesansu:

- Jan Kochanowski - pisarz (fraszki,treny)
- Mikołaj Rej - pisał dzieła o narodzie
- Mikołaj Kopernik - astronom
- Andrzej Frycz Modrzewski - autor, pisarz

2.Średniowiecze

Ramy czasowe:

Epoka w historii Europy trwająca od V wieku do XV wieku, która rozpoczęła się wraz z upadkiem cesarstwa zachodniorzymskiego i trwała do epoki renesansu i wielkich odkryć geograficznych. 

Początek średniowiecza charakteryzował się spadkiem ludności, upadkiem miast i najazdami plemion barbarzyńskich. Na gruzach cesarstwa zachodniorzymskiego plemiona barbarzyńskie 

tworzyły nowe państwa.

  

Krucjaty:

W XI wieku Turcy Seldżuccy opanowali dużą część Bliskiego Wschodu zdobywając m.in. Persję, Armenię i Jerozolimę. W 1071 roku Seldżucy armię bizańtyńską pod Manzikertem i wzięli pod niewolę cesarza bizantyńskiego Romana IV Diogenesa.

Celem krucjat było odzyskanie Jerozolimy z rąk muzułmanów. Pierwsza krucjata została ogłoszona przez papieża Urbana II na synodzie w Clermont w 1095, w odpowiedzi na prośbę cesarza bizantyńskiego Aleksego I Komnena (1081–1118) o pomoc w walce przeciwko muzułmanom. Urban II ogłosił, że uczestnicy krucjat dostąpią odpustu zupełnego. Na wezwanie papieża  dziesiątki tysięcy mieszkańców Europy ze wszystkich warstw społeczeństwa. W 1099 krzyżowcy zdobyli Jerozolimę.

Literatura i nauka:

Filozofia - średniowieczna myśl filozoficzna także była podporządkowana tematyce religijnej. Najwybitniejszymi przedstawicielami byli teologowie. Jednak pojawiały się próby adaptowania dorobku filozofii antycznej na potrzeby chrześcijaństwa. Do głównych nurtów należą:

-Augustynizm - twórca tej koncepcji był św. Augustyn (354-430), biskup Hippony. Najważniejsze jego dzieło to "Wyznania". Założeniem filozofii Augustyna była hierarchia bytów, na której człowiek znajdował się między zwierzętami a aniołami, czyli pomiędzy bytami wyższymi a niższymi.

-Franciszkanizm - oparty na prostej i radosnej wierze program, głoszący miłosierdzie jako podstawowy przekaz ewangelicki, nawołujący do ubóstwa i braterstwa. Inspiratorem tej koncepcji był św. Franciszek z Asyżu (1225-1274), założyciel zakonu franciszkanów, który zrezygnował ze swego bogactwa, aby wieść życie wędrownego kaznodziei.

-Tomizm - filozofia oparta na podglądach św. Tomasza z Akwinu (1225-1274), który przystosował filozofię Arystotelesa do realiów chrześcijańskich. Jego podstawą był racjonalizm i przekonanie, że wiedza ma swoje źródło w doświadczeniu.

-Scholastyka - udowadnianie prawd Biblii, polegające na wnioskowaniu na podstawie badań argumentów za i przeciw metodą Arystotelesowską. Metoda scholastyczna opierała się na ściśle ustalonej procedurze, co zresztą stało się przyczyną jej upadku. Zakładała ona, że prawdy wiary są niepodważalne i rozumowo nie można ich wyjaśnić.

Cechy literatury średniowiecznej:

-Anonimowość - większość utworów nie była podpisywana, miało to na celu ukrycie się autora za dziełem, a przez te wyeksponowanie jego wartości dydaktycznych, moralnych czy teologicznych.

-Dydaktyzm - fabuła podporządkowana była roli wychowawczej, miała rozpowszechniać przede wszystkim wzorce moralne. Najczęściej jednak podejmowała tematy religijne

-Dwujęzyczność - literatura pisana była tylko po łacinie, która była uniwersalna (tzn. znano ją we wszystkich krajach), ponieważ języki narodowe uważane były za niedoskonałe. Nie mogły zatem traktować o sprawach ważnych (np. teologicznych). U schyłku średniowiecza w miarę kształtowania się języków ojczystych, zaczęło rozwijać się piśmiennictwo rodzime.

-Dwujęzyczność - literatura pisana była tylko po łacinie, która była uniwersalna (tzn. znano ją we wszystkich krajach), ponieważ języki narodowe uważane były za niedoskonałe. Nie mogły zatem traktować o sprawach ważnych (np. teologicznych). U schyłku średniowiecza w miarę kształtowania się języków ojczystych, zaczęło rozwijać się piśmiennictwo rodzime.

-Alegoryczność - pod motywami postaciami czy obrazami, ukryte były pewne domyślne treści; nie wszystko powiedziane zostało wprost.

Jedni z wybitniejszych pisarzy to:

-Jan Długosz - autor dzieła ,,Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego''

-Gall Anonim - pierwszy kronikarz historii Polski, autor Kroniki polskiej, będącej rzetelnym źródłem wiedzy o czasach Piastów i rządach Bolesława Krzywoustego

-Wincenty Kadłubek - kronikarz, dziejopis i kapelan nadworny Kazimierza II Sprawiedliwego. Na polecenie księcia spisał po łacinie cztery księgi Kroniki polskiej.

1.Starożytność

RAMY CZASOWE:

Okres dziejów najstarszej cywilizacji, od około 4000 r. p.n.e. do IV- V w .n.e. Za koniec tego okresu przyjmuje się często rok 476, czyli datę upadku cesarstwa zachodniorzymskiego. Wyróżniony okres obejmuje około 4400 lat i jest wewnętrznie bardzo zróżnicowany. W czasie trwania starożytności wyodrębniły się dwie tradycje, które do dziś są uznawane za podstawy literatury europejskiej takich jak  antyczna, czyli grecka i rzymska oraz biblijna, czyli judeochrześcijańska. 

 STAROŻYTNE IGRZYSKA OLIMPIJSKIE:

Data pierwszych igrzysk olimpijskich przyjmowana jest na rok 776 r. p.n.e.

ZAWODY:

BIEGI krótkodystansowe były najważniejszą dyscypliną igrzysk – każdą olimpiadę nazywano później imieniem zawodnika, który w nich zwyciężył. Rozgrywano je na dystansie jednego stadionu (192,8 m), czyli okrążenia bieżni olimpijskiego stadionu. Ścigano się również na dystansie średnim (diaulos) – 2 stadionów, i długim (dolichos) – 20–24 okrążeń.Prawdopodobnie najsłynniejszym zawodnikiem był Leonidas z Rodos, który wygrał bieg na wszystkich trzech dystansach podczas czterech kolejnych olimpiad. Przed każdym biegiem zawodnicy wykonywali ćwiczenia rozgrzewające, a ten, kto popełnił falstart, karany był chłostą. Znana była jeszcze jedna dyscyplina dla biegaczy –hoplites, czyli bieg w wyposażeniu wojennym (hełm, nagolenniki i okrągła tarcza).

Rzut dyskiem i oszczepem – dyski wykonane były głównie z brązu, ważyły od 6 do 7 kg. Rekord rzutu wynosił 30 metrów. Oszczepy natomiast wykonane były z lekkiego drewna i w połowie drzewca miały przewiązaną pętlę. Rekordowa odległość rzutu to 91 metrów.

BOKS był również bardzo brutalnym, ale popularnym sportem. Od samego początku stosowano rodzaj rękawic bokserskich. Na początku owijano nadgarstki długimi pasami z miękkiej skóry, pozostawiając wolne palce. Później zaczęto używać pasów z twardszej skóry. Najniebezpieczniejsze rękawice stosowano w czasach rzymskich – wzmacniano je żelazem i kawałkami ołowiu.

 STAROŻYTNA LITERATURA:

TWÓRCY:

-Homer (VIII w. p.n.e.) – stworzył dwa wielkie eposy (Iliadę i Odyseję) i od niego zaczęła się historia literatury naszego kręgu kulturowego.
-Ajschylos (525-456 p.n.e.) – twórca tragedii greckiej,którego twórczość poprzedziła dzieła Sofoklesa i Eurypidesa. Jego utwory zawierają tematykę religijną z elementami nacechowanymi moralizmem.
-Sofokles (496-406 p.n.e.) – twórca tragedii greckiej, autor Antygony i Króla Edypa, ale także aktor. Napisał 123 dramaty, ale do naszych czasów zachowało się tylko siedem.